-
1 бәйләнеш
сущ.1) связь, взаимосвя́зь, конта́кткультура бәйләнешләре — культу́рные свя́зи
фән һәм производство бәйләнешләре — связь нау́ки и произво́дства
туганлык бәйләнешләре — ро́дственные свя́зи
2) связь, согласо́ванность (мыслей в изложении, речи)үзара бәйләнеше булмаган сүзләр — слова́, не име́ющие свя́зи ме́жду собо́й
3)а) связь, взаимосвя́зь, отноше́ние, обще́ние ( дружеское или деловое); сноше́ния (с кем, чем-л.)авыл белән бәйләнеш тоту — держа́ть связь с дере́вней
дуслык бәйләнешләрен өзү — прерва́ть дру́жеские отноше́ния
б) связь, любо́вная связь, любо́вные отноше́ния; сожи́тельствоегет белән кыз арасындагы бәйләнеш — любо́вная связь ме́жду де́вушкой и па́рнем
в) мн. свя́зиюгарыдагы бәйләнешләр — свя́зи в верха́х
әдәбият дөньясында бәйләнешләр булдыру — завести́ свя́зи в литерату́рном ми́ре
4) связь, сообще́ние (с кем-л.; чем-л.), сноше́ние (с кем-л.; чем-л.)күрше күзәтү пункты белән бәйләнеш ничек? — какова́ связь с сосе́дним наблюда́тельным пу́нктом?
бәйләнешнең бер генә юлы калды - телефон — оста́лось то́лько одно́ сре́дство сообще́ния - телефо́н
5) связь, отноше́ние, прича́стность, каса́тельствохатның эшкә турыдан-туры бәйләнеше бар — письмо́ име́ет прямо́е отноше́ние к де́лу
бу сүзнең сиңа бернинди дә бәйләнеше юк — э́то сло́во не име́ет никако́го отноше́ния к тебе́
•- бәйләнеше булган
- бәйләнешкә керү
- бәйләнештә булу -
2 оборот
м1) бер әйләнеш2) кулланыш, кулланылыш, куллану3) спец. әйләнеш4) спец. әйләнеш, оборот5) әйләнеш6) арткы як, эчке як7) перен. юнәлеш алу,...ланып китү8) ( словесное выражение) әйләнмә; гыйбарәдеепричастный оборот грам. — хәл әйләнмәсе
•- брать в оборот -
3 виток
1. мәйләнеш, әйләнмә, бер уратым, урау2. мсвитое спиральюурам, уралма, сорнам -
4 виток
-
5 обернуться
сов.1) борылу, әйләнү, борылып (әйләнеп) карау2) перен.; разг. әйләнү, бүтән юл (төс) алу, бүтән юнәлеш (борылыш) алу3) эк. оборот (әйләнеш) ясау4) ( съездить туда и обратно) әйләнеп кайту, барып кайту; әйләнеш ясау5) разг. ( справиться с делами) эшне бетерү, эшләп чыгу, очлап чыгу6) (кем-чем, в кого, во что), фольк. әйләнү, әверелү -
6 обернуться
1. сов.боролоу, әйләнеү, боролоп (әйләнеп) ҡарау2. сов.әйләнеп сығыу3. сов. перен.әйләнеү, (икенсе төрлө) бүтән төҫ (юл, йүнәлеш, боролош) алыу4. сов. разг.съездив, сходив, вернуться назадәйләнеп (боролоп) ҡайтыу5. сов. разг.выйти из затрудненияетешеү, өлгөрөү, өлгәшеү6. сов.кем-чем, в кого-что; фольк.әйләнеү, әүерелеү7. сов. экон.әйләнеш яһау -
7 единство
1. сберҙәмлек, берлек2. снеразрывность, взаимная связьберҙәмлек, үҙ-ара бәйләнеш3. собщностьберлек, дөйөмлөк, уртаҡлыҡ, оҡшашлыҡ, берҙәмлеквнутреннее единство чего-л. — ниҙең дә булһа эске берлеге
-
8 контакт
м1) тех. контакт ( электр үткәргечләрнең тоташкан урыны)2) перен. бәйләнеш, үзара бәйләнеш, аралашу, контактвступить в контакт (с кем-л.) — ( берәр кеше белән) бәйләнешкә керү
-
9 выделка
1. ж см. выделать – выделывать2. жэшләнеш, эшкәртелеш, эшләнеү (эшкәртелеү) сифатыбер тинлек ҡуян, ун тинлек зыян -
10 мёртвый
1. прил.үле, йәнһеҙ2. прил.о растенияхҡоро, ҡороған3. прил. перен.һүнгән, тоноҡ4. прил. перен.йәнһеҙ, тын5. прил. перен.файҙаһыҙ, ҡулланылмай торған, бушмёртвая вода — үле һыу, терелтә торған һыу (әкиәттәрҙә)
мёртвый капитал: — 1) файҙаһыҙ ятҡан капитал
2) ҡулланылмай торған белем; мёртвая петля: — 1) сиселмәҫлек тоҡан (элмәк)
2) юғары пилотаждың бер фигураһы; мёртвая природа — йәнһеҙ тәбиғәт
мёртвый сезон — торғонлоҡ (сауҙала, сәнәғәттә)
мёртвая хватка: — 1) ысҡындырмаҫлыҡ итеп тешләү
2) эшләмәйенсә ҡалмау, тотҡан ерҙән һындырыу (өҙөп алыу); мёртвый час — көндөҙгө йоҡо сәғәте
быть на мёртвой точке — бер үк хәлдә (үҙгәрешһеҙ, һаман бер урында) булыу
-
11 надрыв
-
12 несвязность
-
13 несвязный
-
14 обращаться
1. несов. см. обратиться2. несов.вращатьсяйөрөү, әйләнеү3. несов. экон.әйләнеү, әйләнештә булыу, әйләнеш яһау4. несов. с кемпоступать каким-л. образоммөғәмәлә итеү, булыу5. несов. с чемэш итеү, ҡулланыу6. несов. страд. от обращать -
15 синтез
1. мсинтезкүренештәрҙе һәм предметтарҙы берҙәмлек, үҙ-ара бәйләнеш нигеҙендә өйрәнгән ғилми-тикшеренеү ысулы2. м хим.синтезябай матдәләрҙе йәки элементтарҙы ҡушып, бер ҡатмарлы матдә алыу -
16 сызыкча
1. сущ.1) чёрточка2) скла́дочкакүз тирәсендәге сызыкчалар — скла́дочки у глаз
3) лингв. чёрточка, дефи́с2. прил.; мат.сызыкча кую — ста́вить дефи́с
1) лине́йныйсызыкча үлчәнеш — лине́йное измере́ние
сызыкча тигезләмә — лине́йное уравне́ние
сызыкча берәмлек — лине́йная едини́ца
сызыкча бәйлелек — лине́йная зави́симость
2) лине́йчатыйсызыкча геометрия — лине́йчатая геоме́трия
сызыкча өслек — лине́йчатая пове́рхность
• -
17 табу
I перех.1)а) находи́ть/найти́ || нахожде́ние;акчаны юлдан тапсаң да санап ал — (посл.) счита́й де́ньги, е́сли да́же их нашёл на доро́ге
б) неча́янно обнару́жить; набрести́ ( на что)йөреп-йөреп ни таптың? — Ну и что ты нашёл в (э́тих) скита́ниях?
в) находи́ть, встре́тить, повстреча́ть (кого-л.) (в дальних краях);якташларыңны табу — находи́ть свои́х земляко́в
г) найти́/находи́ть, приобрета́ть/приобрести́; достава́ть/доста́ть || нахожде́ние, приобрете́ние, достава́ние (путём поисков, распросов и т. п.);эзләгән табар — (посл.) кто и́щет, тот найдёт
эштән көчле нәрсә табу мөмкин түгел — (посл.) ничего́ сильне́е труда́ нельзя́ найти́
2)а) выи́скивать/вы́искать (что-л.) ну́жное, находи́ть/найти́ || нахожде́ние вы́хода ( из положения)көен табу — находи́ть/найти́ подхо́д
чарасын (җаен) табу — находи́ть/найти́ сре́дство (возможность)
хәйләсен табу — находи́ть уло́вку, приду́мывать хи́трость, ухитря́ться/ухитри́ться
б) находи́ть/найти́ || нахожде́ние необходи́мого в тру́дных усло́виях, крити́ческих ситуа́цияхвакыт табу — находи́ть вре́мя
үзендә көч табу — найти́ в себе́ си́лы
в) найти́/находи́ть, извлека́ть/извле́чь || извлече́ние, нахожде́ние по́лного отве́та путём вы́кладок и вычисле́нийсанның табу — извлека́ть/извле́чь ко́рень числа́
мәсьәләнең җавабын табу — вы́числить отве́т зада́чи
3) извлека́ть/извле́чь, добыва́ть/добы́ть || извлече́ние, добыва́ние (из руды, из горных пород и т. п.)алтын табу — добыва́ть, извлека́ть из поро́д зо́лото
4) добыва́ть/добы́ть || добыва́ние (средств, материальных ценностей); зараба́тывать/зарабо́татьакча (мал) табу — добыва́ть/добы́ть де́ньги (добро́)
тапкан - капкан, тапмаган - капмаган — (посл.) кто добыва́ет, тот и наслажда́ется добы́тым
5) рожа́ть, роди́ть || рожде́ние дете́й;биш бала табу — роди́ть пятеры́х дете́й
игезәк табу — роди́ть близнецо́в
6) обнару́живать/обнару́жить || обнару́живание/обнаруже́ние (чего-л.)хаталарны табу — обнару́живать оши́бки
җитмәүчелекне табу — обнару́жить недоста́чу
7) обрета́ть/обрести́, находи́ть/найти́ || обрете́ние, нахожде́ние удовлетворе́ния (в каких-л. конкретных средствах, обстоятельствах)үзеңә теләктәшлек табу — находи́ть/найти́ удовлетворе́ния, удово́льствия для себя́
ләззәт (тәм) табу — найти́ удовлетворе́ния, удово́льствия (в чём-л.)
Шифа табу — найти́ исцеле́ние
юаныч табу — найти́ развлече́ние
8) достига́ть/дости́чь || достиже́ние (чего-л.) (определённого желаемого, искомого положения или ожидаемого состояния)тынычлык табу — достига́ть, дости́чь успокое́ния
шөһрәт табу — достига́ть/дости́чь сла́вы
9) приходи́ть/прийти́ || прихо́д к логи́ческому, ожида́емому результа́ту; находи́ть/найти́ || нахожде́ние (в чём-л.)гәүдәләнеш табу — находи́ть воплоще́ние
чагылыш табу — находи́ть отраже́ние ( в докладе)
10) (дип табу) быть в определённом мне́нии, счита́ть, полага́ть; реши́ть, что...кирәк (дип) табу — счита́ть ну́жным, необходи́мым
тиеш (дип) табу — счита́ть до́лжным, обя́занным
яхшы дип табу — подтвержда́ть, реши́ть, что хорошо́ (хоро́ший)
11) в функ. модальн. сл. тапкан; таптың; таптыгыз и т. п. выража́ет неодобре́ние, презре́ние к слова́м и де́йствиям (кого-л.); то́же мне (вот уж); ну и нашёл (нашли и т. п.)таптың әйтер сүз — то́же мне, нашёл, что сказа́ть
тапкан сөяр кешесен — вот уж нашёл кого́ полюби́ть
таптылар бер проблема — то́же мне (ну и) нашли́ пробле́му
•- табып бирү
- табып йөрү
- табып кую
- тапма да, бүлешмә дә II сущ.табу́ (запрет на какое-л. слово или действие по языческому обычаю)табу салу — наложи́ть табу́, запре́т
-
18 взаимоотношение
сүзара мәнәсәбәт; үзара бәйләнеш; бер-беренә мөнәсәбәт -
19 соприкасаться
несов.1) (с кем-чем и без доп.) (дотрагиваться) [бер- берсенә] тию, орыну, тиеп (орынып) тору; кагылу, кагылып тору2) (с чем и без доп.) [үзара] чиктәш булу, янәшә булу, [барып] тоташу, тоташып тору3) перен. (с чем и без доп.) үзара бәйләнештә булу, арасында бәйләнеш булу, арасында уртаклык булу4) перен. ( с кем-чем) аралашу, катнашу, очрашу, эш итү -
20 кумык
кумыкГ.: кымык1. ничком, лицом вниз (о человеке)Кумык керылташ упасть ничком.
Эркын шаланыше тар шикш вошт Микывыр чынже денак шудышто кумык кийыше айдеме капым ужо. М. Рыбаков. Сквозь медленно рассеивающийся пороховой дым Микывыр действительно заметил человека, лежащего ничком на траве.
Миклай, кынел шогалшыжла, кенета ош шовычла ошем каят, кумык шуҥгалтеш. «Мар. ком.» Миклай, вставая, вдруг бледнеет, словно белый платок, и падает ничком.
Теве шем чайник чара куэ укш коклаште кумык кеча. М.-Азмекей. Вот среди голых ветвей берёзы висит вверх дном чёрный чайник.
3. изнанкой, оборотной, нелицевой сторонойПӱкшерме лышташ комдык возеш – теле леве лиеш, кумык возеш – йӱштӧ. Пале. Листья орешника падают лицевой стороной – к тёплой зиме, изнанкой – к холодной.
4. внизЭлексе вате вара олымбак шинче, вуйжым кумык сакен, йӱкын шорташ тӱҥале. Мут орл. Потом Элексеиха присела на лавочку и, наклонив вниз голову, громко заплакала.
5. вперёд, концами в сторону лица (о платках, косынках и т. п.)Анук кына шовыч ӱмбачын йошкар порсын шовычым кумык кылдыш. «Ончыко» Анук поверх алого платка повязала вперёд красный шёлковый платок.
Плеснёв кугу воштончыш ончылно ночко ӱпшым кумык шере, чараҥаш тӱҥалше саҥгажым петырыш. В. Косоротов. Плеснёв перед большим зеркалом расчесал вперёд свои мокрые волосы, закрыл залысевший лоб.
6. косо; наклонившись; отклоняясь от прямого положения; нагнувшисьКатайын капкаже урем велыш кумык шоген. М.-Азмекей. Ворота Катая стояли косо в сторону улицы.
Сравни с:
шӧрын7. прил. выпуклый, выступающий, выдающийся вперёдЯкшик Осын, кумык саҥгажым куптыртен, шинчажым писештарен, сондык кӧргыш ончылтеш. М. Шкетан. Якшик Осып, морща выпуклый лоб и заостряя глаза, заглядывает в сундук.
8. перен. упрямый, упрямецВитя – неш кумык рвезе, мутым ок колышт, кеч-момат лач шке семынже ышта. Витя – очень упрямый мальчик, не слушается, всё делает только по-своему.
Пакалдын изватыже пеш йолагай, кумылжо денат пеш кумык. «Ончыко» Вторая жена Пакалде очень ленивая и по характеру упрямая.
Идиоматические выражения:
- 1
- 2
См. также в других словарях:
өйләнешү — Бер берсенә карата берсе ир, икенчесе хатын мөнәсәбәтенә керү; никахлану; ир белән хатын булып бергә тора башлау … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тигезләнеш — 1. Көянтәле үлчәү тәлинкәләренең бер тәңгәлдә, бер сызыкта булуы 2. Җисемнең бер берсен бетерешкән төрле көчләр тәэсирендә чагыштырмача (башка якын җисемнәргә нисбәттән) тынычлык хәлендәге торышы 3. күч. Катлаулы, каршылыклы процессларның яки… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әйләнеш — и. 1. Берәр нәрсә тирәсендә яки йомык әйләнә буенча булган хәрәкәт Җирнең Кояш тирәли әйләнеше. Кая да булса барып кире килү хәрәкәте (эш башкарганда, йөгерү, йөзү ярышларында һ. б. ш.) 2. Нин. б. процесста кабатлана торган тулы цикл капитал… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тизләнеш — физ. Тизлекнең вакыт берәмлегендә үзгәреше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төрләнеш — 1. (Төрләнү (1 2) ) 2. Вариант 3. лингв. Исемнәрнең, алмашлыкларның төрле сан, килеш һәм тартым, ә фигыльләрнең төрле зат, сан һәм заман формалары алып үзгәреше. Бер үк төрле кушымчалар ала торган исем, алмашлык яки фигыль төркеме … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төсмерләнеш — Билгеле бер төсмер алу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
герц — Тирбәнеш ешлыгы берәмлеге: бер секундта бер тирбәнеш ясалса, ешлык бер герц була … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тур — I. и. 1. Берәр кеше яки берәр нәрсәнең каршысы, яны, алды. Як, юнәлеш, урын 2. бәйл. (ТУРЫДА ТУРЫНДА ТУРЫМДА ТУРЫЛАРДА ТУРЫГЫЗДА) – Турында 3. сөйл. Берәр мәсьәлә, як. Берәр очрак бер турга гына кеше сүзен тыңла диал. Нин. б. эш, йомыш ни тур… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ротация — 1. Ротацион машина 2. Чәчү әйләнеше циклында авыл хуҗ. культураларының бер әйләнеп чыгуы 3. Нәр. б. бер әйләнеш ясавы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
предметлылык — Берәр нәрсәдә матди эчтәлек булу, предметлар, әйберләр дөньясы белән бәйләнеш … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
уралышу — Бер береңә барып йөрешү, еш очрашып сөйләшеп тору, тыгыз бәйләнеш тоту; Аралашу … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
